Fim Freda a, koupe fache ak pratik estetik plenyen yenyen sou sò Ayiti nan fim yo. Pwojè Freda a pi maton toujou. Yo pa nan denonse ak dyalòg zewo fot ni nan eslogan politik. Yo prefere montre n lavi moun yo san wete e san mete anyen. Freda pa nan mizerabilis ni nan egzajerasyon non plis. Freda jis di NOU, montre NOU, san okenn pretansyon jijman etik pou aloudi istwa a epi fè n pèdi ladan l.
Sinema ayisyen an, oubyen sinema ann Ayiti malgre tout jefò ki fèt, gen yon seri pwoblèm ki ale e tounen, men yo pa janm rive rezoud yo. Si n ap pranyoun nan pi bèl moman nan sinema lakay nou, peryòd "le Cap à la une /Jean Gardy Bien-Aimé, 1997", "la peur d'aimer /Réginald Lubin, 2000", "millionnaire par erreur / J.G. Bien-Aimé, 2002", "Barikad / Richard Sénécal, 2002", pi pre n toujou: "I love you Anne / R. Sénécal, 2003", "La rebelle / Sacha Parisot, 2005", "Pluie d'espoir / Jacques Roc, 2016", elatriye... pwen komen pi fò fim sa yo, yo manke reyalis.
Ou te ka prèske kwè premye sousi sineyas ki dèyè fim sa yo se pa rakonte n yon istwa men pito touche nanm nou, pa ak yon estetik non men ak yon diskou moralizan. Yon pati pri kont istwa a, ak naratif pèsonaj yo pou yon espès leson moralizatè, konsekansyèl ala limit mistik. Yon mistik parèt pa nenpòt ki mwayen: bezwen sanble ak sa n pa ye, fè wè.
Pèsonaj yo souvan sanble pa gen okenn koneksyon ak reyalite n. Swa yo egzajere yo, nan ka peyizan, malere yo, raple n Tousen nan "pluie d'espoir", Tonton Bicha nan "I love you Anne/ la peur d'aimer", Jesifra nan "Kraze lanfè / Raphaël Stines, 1989 ". Yon kretyen bon moun fas a yon moun an deyò sèvitè djab nan "Le miracle de la foi / J.G. Bien-Aimé, 2005 (youn nan pi vye fim ki janm fèt nan listwa sinema ann Ayiti". Jan m soulinye l la, sousi rakonte yon istwa pou se nou menm telespektatè ki pou deside pwòp moral nou pa vrèman nan plan sineyas nou yo.
Èske pa gen jefò ki fèt tou pou montre n yon lòt sinema? Wi, genyen e etranjman fòk nou ale pi lwen anvan peryòd m sot site la yo. An n sonje "Anita / Rassoul Labuchin, 1982" pa egzanp ki te youn nan pi bon reprezantasyon prèske fidèl sa nou ye e se petèt de fim (ka gen lòt m pa konnen) ki ale nan menm sans lan: "Sonson / Jean-Claude Bourjolly, 2003" ak Freda.
Freda yon fim reyalis
An lagan, Freda demake l de anpil pwodiksyon ki fèt isit. Gessica Généus, reyalizatè fim nan, konprann li dwe jwe kat sa a pou l reyisi nan sa l vle fè a, fim nan, Freda, asire l materyo bazik pou l rakonte istwa l la sipoze reyalite moun yo, ki fasilman rekonesab, idantifyab, pou moun k ap gade fim nan. An tou ka, ayisyen ak ayisyèn, rekonèt tèt yo e non reve je klè, ni ret dodo meya sou yon ilizyon sòs american dream "pluie d'espoir" te tante fè yo vale a (pa pran sa m ekri a nan premye degre l).
Freda prefere yon estetik reyalis, kote moun yo, - pèsonaj yo - pa ni ewo trajik, ni sovè mesyanik (pa gen okenn mwayen pou rèv Tousen an sòti nan loto 5 chif), ni ewo ki pa gen pye yo sou tè. Se jis NOU menm yo montre n, san pa yon sèl fwa nan fim nan ou remake yon tandans mizerabilis (pwen fò anpil sineyas Ayiti) ni egzajerasyon reyalite a non plis. Konbyen fwa yo montre nan fim nou yo, manje ki sanble ak manje ayisyèn, ayisyen manje lakay yo deja? Prèske pa. Freda tèlman gen sousi reyalis li menm gen yon sèn kote youn nan pèsonaj yo k ap dòmi devan kabann epi rès fanmi an sou kabann nan. Jeni.
Transkri fidèlman ou preske yon senp konvèsasyon de moun ap fè nan yon fim Ayiti se yon egzèsis difisil, non sèlman senaryo a ak dyalòg yo konn enpwobab, san konsistans ki ka raple ou yon bagay ou konn viv men tou yo envrèsanblab e se la m rekonèt jeni reyalizatris la. Dyalòg yo tèlman reyalis se tankou se moun sou katye bò lakay, ou santi rapwochman an, ou santi se bagay ou konn viv e ki ka rive yon pwòch ou. Koneksyon an fèt, istwa a vrèsanblab. Imajine ou nan yon fim, yon diskisyon nan sal klas yon fakilte Ayiti san l pa parèt yon leson pa kè pèsonaj yo ap resite? Se la tout bote fim nan.
Freda, yon fim politik?
Non, Freda pa yon fim politik, se pito yon fim kote lavi moun yo depann de sitiyasyon politik peyi yo. Freda se yon koupe fache brital ak tandans soutni fim yo ak diskou politik, relijye, sosyal pa pou kore lide fim yo non men se plis pou fè fim nan pi long oswa pou montre moun yo vi yo konte. Move kalkil pou yon sineyas, moun yo deja ap viv trajedi a, plede repete l, konstwi l tankou yon moral nan yon fim pa kanpe sou anyen, seryezman.
Freda chwazi lòt chemen, li prefere prezante n moun yo k ap viv, ki pa nan plenyen, y ap viv jan pi fò nan nou ap viv la, pa nan reziye non men nan adaptasyon. Janèt (Fabiola Rémy) manman Freda konnen e konprann lavi a, li degaje l akomode l. Lavi Ayiti se bras li ye, se sèvi ak zam ou genyen, li konte sou zam li Estè (Djanaïna François), pou leve fanmi an atè, retire yo nan mizè a. Fòk li degaje l fè Moïse (Kervens Cantave) kite peyi a, tèt li ap travay...
Se pa yon fim politik ni sou politik, se yon fim kote lavi moun yo se politik ki dikte tout ti jès yo piti kou l ye, rapò youn gen ak lòt imedyatman l depase klan yo, gwoup sosyal yo, klas yo, politik la, vyolans lan, reyèl kou senbolik lan la. Li parèt a klè devan zye n, Gessica Généus konsyan de sa e li deside pa mete l nan senaryo a. Li pa di bagay yo, nou (Ayiti) konnen yo, li jis montre nou yo. Li mete yon miwa devan n pou n gade tèt nou ak tout ledè, bèlte nou yo.
Fim nan pa gen entansyon jistifye kwakseswa ni pwopoze kwakseswa, Freda ale pi lwen, li depase sa. Estetik li se yon tantativ radyografi espas vital moun yo: bezwen yo, angwas yo, sipò yo, dram yo, mizè yo, volonte pou yo viv e espwa yo tou, san bezwen ni flate ego nou, ni krache sou malè nou, fim nan se tout sa.
Freda, sa ki pa mache nan fim nan
Youn nan sèn kòmansman fim nan, malgre bèlte retranskripsyon deba etidyan yo, mwen gen lenpresyon se yon sèn ki fèt twò rapid. M panse gen twòp enpwovizasyon tou, sèn nan te ka pi byen si yo te pèdi tan pou yo travay li plis.
Yeshua (Jean Jean) mennaj Freda a, pèsonaj la... vid. Li manke djougan. Li mal jwe, twòp ezitasyon nan pèfòmans li, tankou se yon aktè ki vle jwe men ki derefize retire kò l pou karaktè a. Yeshua manke pran plas ase, pa gen espas pou kò l, vwa l, pou l egziste tou senpleman. Aktè a, fòse twòp, gen yon mank natirèl ki sèten.
Sèn legliz la, gen yon figiran an patikilye depi ou wè li, li sanble konsyan se nan yon fim li ye. M konseye sineyas la si l ap pase men, pou l koupe figiran sa a (degaje nou wè ki figiran).
Sensèman pou ki rezon menm D-Fi pa t jwe pwòp wòl li a? Se t ap tout jistis, yon moun ka di m ki sa Rolaphton Mercure te anvi fè? Pwochèn fwa a tcheke bon atis pent, eskiltè, mande prete kèk zèv pou sèn ekspozisyon yo ka pi vandab.
Freda, sa ki mache, ki bon nan fim nan
Nou di sa deja, Freda se yon fim reyalis, entimis sou lavi pi fò nan nou Ayiti. Omwen sineyas la fè n jistis, pou yon fwa nou pa parèt lèd nan mannyè yo reprezante nou. Pa gen malere k ap manje pizza, sèn gwo restoran ki plis ankonbre fim nan olye l itil ak naratif yo, pa gen pale fransè mawon pou yo ka wè n kretyen fòme eklere moun lespri, pa gen makiyaj san sans. Fim nan montre vizaj moun yo san makiyaj (san makiyaj nan sans moun yo nan lavi reyèl yo ak vizaj yo o natirèl).
Grèf nan tèt Janèt tankou sa m konn wè nan tèt malerèz nan katye popilè yo. Kalite imaj sa yo bèl anpil. An palan de imaj, yon gwo kout chapo pou direktè fotografi ki jere fim Freda a, kalite imaj yo, limyè a, chwa kadraj sèn yo se wololoy. Bravo !
Ki kritik ki p ap konprann se paske pa gen mwayen teknik e finansye pou jere plizyè santèn moun nan sèn fakilte yo ki fè fim nan toujou montre ou fakilte a an kriz, pa gen pwofesè donk pi fò etidyan yo pa la? G. Généus, respè !
Fim Freda a, - pa yon sèl fwa nou tande moun yo ap plenyen sò yo -, koupe fache ak pratik estetik plenyen yenyen sou sò Ayiti nan fim yo. Pwojè Freda a pi maton toujou, yo pa nan denonse ak dyalòg zewo fot ni nan eslogan politik, yo prefere montre n lavi moun yo san wete e san mete anyen. Freda pa nan mizerabilis ni nan egzajerasyon non plis. Freda jis di NOU, montre NOU, san okenn pretansyon jijman etik pou aloudi istwa a fè n pèdi ladan l.
Pandan tout fim nan, komedyèn ki te make m plis se Fabiola Rémy (Janèt, manman Freda) mwen po ko janm wè yon pi bèl pèfòmans pandan 10 dènye ane sa yo nan fim Ayiti. Se vrèman pi bon pèfòmans fim nan. Si te gen rekonpans pou sinema Ayisyen, mwen rete kwè tennfas madanm sa a t ap pran pi gran pri a: pi bon aktè nan wòl segondè. Mwen sezi remake pèfòmans dam nan malgre prezans Gaëlle Bien-Aimé nan fim nan e souple daprè sa m aprann dam nan pa yon pwofesyonèl, se premye esè li. Li merite plis ankadreman toujou. L ap yon gran aktris depi l jwenn chans li.
Mèsi Gessica Généus pou Freda. Ou epate m !
Max Junior Raymond, sinefil, 31 out 2022, Senmak, Ayiti.
Comments